رتینوئید چیست؟

رتینوئید اسید فرم فعال ویتامین آ هست. به عبارتی خانواده رتینوئیدها شامل ویتامین آ(رتینول) ، مشتقات طبیعی آن (رتینوئیک اسید، رتینالدئید، رتینیل استرها) و تعداد زیادی مشتقات سنتزی است. تاریخچه مدرن رتینوئیدها در سال 1909 میلادی با کشف ویتامین آ (ویتامین محلول در چربی) در عصاره لیپید (چربی) زرده تخم مرغ آغاز شد.

ویتامین آ (رتینول) اولین ویتامینی است که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا FDA) ) به عنوان ترکیب ضد چروک که اثرات ضد پیری دارد  تایید شده است.

رتینول تا به امروز بیشترین ترکیب کازمسیوتیکال استفاده شده در محصولات مراقبت از پوست است. زیرا در فرمولاسیون بسیار پایدار است و در دوزهای مساوی اثر بهتری نسبت به رتینوئیک اسید (ترتینوئین) دارد.  گرچه رتینوئیک اسید  20 برابر قوی تر از رتینول است.

انواع  رتینوئیدها

رتینوئیدها انواع مختلفی دارند. برخی رتینوئیدها بصورت خوراکی (سیستمی) و برخی بصورت موضعی مصرف می‌شوند. همچنین رتینوئیدها می توانند سنتزی یا طبیعی باشند. در حال حاضر رتینوئیدهای موضعی  سنتزی به 6 دسته تقسیم می شوند که عبارتند از :

• ترتینوئین
• آداپالن
• تازاروتن
• تری فاروتن
• آلیترتینوئین
• بکساروتن

دو دسته آخر رتینوئیدهای موضعی و خوراکی هستند که در برخی انواع سرطان استفاده می شوند. برای تمام این رتینوئیدهای موضعی ، تحریک و حساسیت موضعی ناشی از تحمل پایین و کمی وابستگی دیده می شود. تلاش برای از بین بردن این عوارض همچنان ادامه دارد و شامل استفاده از سیستم های حمل یا ترکیبات جدید می باشد.

فرم های موضعی رتینوئیدها از سال 1971 میلادی بطور گسترده در ایالات متحده مورد استفاده قرار گرفتند. رتینوئیک اسید (ترتینوئین) اولین رتینوئیدی بود که بصورت موضعی در درمان آکنه استفاده شد.( ترتینوئین پمادی ایست که رتینوئید اسید داخل دارد.)

اما با بروز مقدار زیادی عوارض جانبی همراه بود. بنابراین به منظور افزایش ایمنی مصرف این ترکیبات ، پژوهشگران هنوز هم در تلاش برای بهینه سازی  و کاهش اثرات و عوارض جانبی رتینوئیدها هستند.

آداپالن

آداپالن یک رتینوئید است که در سال 1996 میلادی توسط سازمان غذا و داروی آمریکاFDA) ) با نام تجاری Differin برای درمان آکنه با عوارض جانبی کمتری نسبت به ترتینوئین تایید شده است.

دلیل تحریک و پوسته پوسته شدن پوست توسط رتینوئیک اسید

 (برخلاف رتینول)

رتینول پس از مصرف موضعی تبدیل به رتینوئیک اسید می شود و سپس  رتینوئیک اسید موجب بیان ژن های لازم می شود. اما رتینول اضافی در لایه های بیرونی اپیدرم تبدیل به رتینیل استر شده و به همین فرم در آنجا ذخیره می شود.

 رتینوئیک اسید موضعی نیز مستقیما موجب بیان ژن ها می شود.

چنانچه میزان رتینوئیک اسید در اپیدرم زیاد باشد، با مصرف موضعی  رتینوئیک اسید بلافاصله میزان درون سلولی  رتینوئیک اسید افزایش می یابد چرا که نمی تواند به رتینول تبدیل  و ذخیره شود.

زیرا تبدیل رتینول به رتینیل استرها و رتینالدئید برگشت پذیر است. در حالی که تبدیل رتینول و رتینالدئید  به  رتینوئیک اسید  برگشت ناپذیر است. یعنی  رتینوئیک اسید نمیتواند به  رتینول و رتینالدئید تبدیل شود.

بنابراین رتینول موضعی نسبت به  رتینوئیک اسید موضعی ، کمتر تحریک کننده است.

منابع طبیعی رتینوئیدها

همان طور که گفته شد رتینوئیدها شامل ویتامین A1 (رتینول) و مشتقات طبیعی و سنتزی آن هستند. ویتامین آ یا دقیقتر ویتامین A1 (رتینول) یک ویتامین محلول در چربی است. که برای بدن انسان ضروری است.

این ویتامین فقط در مواد غذایی موجود است. پیش ساز ویتامین آ ، در منابع گیاهی بتاکاروتن و در منابع حیوانی ، رتینول-استر (استرهای رتینیل) می باشد.

منابع گیاهی بتاکاروتن شامل گیاهان زرد و نارنجی رنگ مثل هویج – سیب زمینی – کدو تنبل و حلوایی – طالبی – اسفناج و بروکلی است. بتاکاروتن رنگدانه ای است که در گیاهان وجود دارد و موجب رنگ خاص زرد-نارنجی آنها می شود.

منابع حیوانی ویتامین آ  یعنی مواد غذایی حاوی رتینول-استر شامل جگر- تخم مرغ – شیر و کره می باشد. جالب است بدانید که ویتامین آ اولین بار از روغن جگر ماهی جدا شد.

همچنین فرم سنتزی  و خوراکی  ویتامین آ ، ویتامینA2 (3- دهیدرو رتینول) می باشد که بعنوان مکمل خوراکی برای افرادی که کمبود ویتامین آ دارند تجویز می شود.

نحوه انتقال رتینوئیدهای موضعی به پوست (مصرف موضعی رتینوئیدها)

رتینول پس از مصرف موضعی  تبدیل به رتینوئیک اسید می شود و سپس رتینوئیک اسید موجب بیان ژن های لازم میشود. اما رتینول اضافی در لایه های بیرونی اپیدرم تبدیل به رتینیل استر شده و به همین فرم در آنجا ذخیره می شود. رتینوئیک اسید موضعی نیز مستقیما موجب بیان ژن های لازم میشود.

چنانچه میزان رتینوئیک اسید در اپیدرم کم باشد، رتینول از ذخایر رتینیل استر ها جمع آوری  شده  و تبدیل به رتینوئیک اسید (تمام ترانس) و همچنین سایر ایزومرها مانند رتینوئیک اسید سیس-9 می شوند.

سپس این ترکیبات به ترتیب به رسپتورهای هسته ای رتینوئیدی RAR و  RXR  متصل شده و  موجب بیان ژن های میشود.

در حالیکه چنانچه میزان رتینوئیک اسید در اپیدرم زیاد باشد، با مصرف موضعی رتینوئیک اسید بلافاصله میزان درون سلولی رتینوئیک اسید افزایش می یابد.

زیرا نمیتواند به رتینول تبدیل و ذخیره شود. چرا که تبدیل رتینول به رتینیل استرها و رتینالدئید، برگشت پذیر است.

در حالی که تبدیل رتینول و رتینالدئید به رتینوئیک اسید برگشت ناپذیر است.

یعنی رتینوئیک اسید نمی تواند به رتینول یا  رتینالدئید  تبدیل شود.

بنابراین رتینول موضعی نسبت به رتینوئیک اسید موضعی کمتر تحریک کننده است. احتمالا به این دلیل که وقتی رتینوئیک اسید به صورت موضعی استفاده می شود، در صورت زیاد بودن رتینوئیک اسید ، نمیتواند به رتینول تبدیل و ذخیره شود. در نتیجه موجب تحریک میشود.

اثرات  رتینوئیک اسید  بر روی پوست

لایه برداری (کراتولیتیک) : اثر بر کراتینوسیت ها : تنظیم تمایز کراتینوسیت های اپیدرم ، تنظیم پوسته ریزی لایه شاخی، افزایش ترن اور و نوسازی سلولی ، تنظیم ضخامت لایه شاخی  و لایه برداری (پیلینگ) ، بهبود آکنه و پسوریازیس

• ضد چروک : اثر بر روی فیبروبلاست ها : افزایش تولید گلیکوز  آمینو گلیکان ها (در هر دو لایه درم و اپیدرم)، کلاژن و الاستین
• ضد لک : اثر بر ملانوسیت ها با مهار بیان و تولید آنزیم تیروزیناز با مهار انتقال ملانوزوم ها
• سبوم کنترل (سبولیتیک): اثر بر سبوسیت ها (سلول های غدد سباسه)
• ضد التهاب : با مهار تولید برخی از اینترلوکین ها(فاکتورهای التهابی) و با اثر کومدولیتیک
• ضد باکتری: مهار باکتری بی هوازی مولد آکنه (پروپیونی باکتریوم آکنه): کاهش غیر مستقیم باکتری یعنی با نامساعد ساختن محیط برای تکثیر باکتری  (ایجاد محیط هوازی)
• آنتی آکنه : با تنظیم نوسازی سلولی و تنظیم کراتینیزاسیون و پوسته ریزی، لایه برداری، کنترل سبوم، مهار باکتری مولد آکنه و مهار التهاب
• کومدولیتیک (جلوگیری از تشکیل کومدون): ترتینوئین به واسطه فعالیتهای زیر اثر کومدولیتیک دارد:

1. – لایه برداری
2. – از بین بردن چسبندگی سلول ها با مهار فعالیت آنزیم ترانس گلوتامیناز (که منجر به چسبندگی سلولی می شود)
3. – جلوگیری از مسدود شدن منفذ فولیکولی  پوست با تخلیه و دفع سبوم اضافی  و باکتری مولد آکنه
4. – ضد باکتری : ایجاد یک محیط هوازی  (نامساعد) برای تکثیر باکتری مولد آکنه