پوست به عنوان بزرگ‌ترین عضو بدن طوری طراحی شده که دمای بدن را حفظ کند و حس لامسه را ممکن می‌سازد. همچنین محافظی در برابر میکروب‌ها است. به علت اینکه پوست مرز بین محیط بیرونی و بدن است خاصیت خود التیام پذیری و نوسازی دارد. همچنین سد دفاعی در برابر میکروب‌های بیرونی می باشد و ویژگی‌هایی دارد که از بدن در مقابل آسیب‌های فیزیکی، شیمیایی، حرارتی و نوری محافظت می کند.

لایه‌های اصلی پوست عبارتند از اپیدرم، درم و هیپودرم.

لایه های پوست

همان طور که گفته شد پوست دارای سه لایه اساسی است: اپیدرم، درم و هیپودرم که هر کدام نقش خاصی را در پوست ایفا می‌کنند.

اپیدرم پوست

اپیدرم بیرونی‌ترین لایه پوست است. این لایه دفاعی ضد آب است که به پوست رنگ می‌دهد. نقش‌های اصلی آن عبارتند از:

• ساخت سلول‌های پوستی جدید
• رنگ دادن به پوست
• محافظت از بدن در برابر محیط خارجی

انسان روزانه حدود 500 میلیون سلول پوست می‌ریزد. در واقع، بیرونی‌ترین قسمت‌های اپیدرم از 20 تا 30 لایه سلول مرده تشکیل شده است. این لایه از ساختار پوست به طور مداوم در لایه‌های زیرین خود سلول‌های جدید می‌سازد. در طی زمان 4 هفته، این سلول‌ها به سطح می‌رسند، سفت می‌شوند و جایگزین سلول‌های مرده می‌شوند.

لایه های اپیدرم از سطح به عمق شامل :

1- لایه شاخی :

بالاترین لایه اپیدرک لایه شاخی است. سلولهای لایه شاخی را با نام کورنئوسیت (Corneosyte) میشناسیم. کورنئوسیتها در واقع دارای حیات نمیباشند و مرده اند. لایه شاخی ساختاری همانند یک دیوار آجری را داراست که در آن دیوار، آجرها را کورنئوسیت و مایع بین سلولی را ملات تشکیل میدهد.

2- لایه شفاف :

این لایه معمولاً در قسمت‌هایی از پوست شناسایی می‌شود که اپیدرم ضخیمی دارند. این‌ها عبارتند از کف دست‌ها و پاها. این نواحی از پوست مستعد اصطکاک و ساییدگی هستند. از اینرو، شامل لایه شفاف هستند که لایه اضافی برای محافظت از پوست است. این لایه هنگام بررسی زیر میکروسکوپ شفاف به نظر می‌رسد ولی، حاوی سلول‌های پوستی مرده است.

3- لایه دانه دار :

این سومین لایه اپیدرم است که حاوی 3-5 لایه از سلول‌های دانه‌دار مسطح است. چون سلول‌های کراتینوسیت از لایه دانه‌دار به این لایه حرکت می‌کنند، به سلول‌های سنگفرشی تبدیل می‌شوند و هسته‌های خود را از دست می‌دهند. در نتیجه، سلول‌ها مسطح می‌شوند و حاوی کراتوهیالین یا دانه‌های لاملار خواهند بود. کراتوهیالین موجود در این دانه‌ها ساختار پروتئینی است که نقش حیاتی در تشکیل کراتین در لایه‌های بالایی ایفا می‌کند. درحالیکه دانه‌های لاملار حاوی گلیکولیپید‌هایی خواهند بود که به عنوان مانع در مقابل آب عمل می‌کنند.

4- لایه خاردار :

این لایه شامل 5 تا 15 لایه سلول‌های چند ضلعی است. لایه خاردار درست بالای لایه بازال واقع شده است که حاوی سلول‌های لانگرهانس است. این سلول‌ها قسمتی از دستگاه ایمنی هستند و از پوست در مقابل عفونت ویروس‌ها و باکتری‌ها محافظت می‌کنند. به این لایه لایه خاردار گفته می‌شود چون، برآمدگی‌های کوتاهی روی سلول‌های کراتینوسیت وجود دارند. این برآمدگی‌های ریز به اتصال به سلول‌های مجاور کمک می‌کنند ولی، ظاهر خارداری به لایه می‌دهند. سلول‌های کراتینوسیت در لایه خاردار نیز حاوی هسته‌های بیضی شکل هستند. ترشح سیتوکراتین که پیش‌ساز کراتین است در لایه خاردار اتفاق می‌افتد که به تقویت چسبندگی سلول به سلول در این لایه کمک می‌کند.

5- لایه بازال(زایا) :

لایه بازال درونی‌ترین لایه اپیدرم است که درست بالای درم قرار گرفته است. سلول‌های کراتینوسیت ستونی قسمت عمده‌ای از لایه بازال را تشکیل می‌دهند. برخلاف لایه‌های دیگر اپیدرم که چند لایه از سلول تشکیل شده‌اند، لایه بازال تنها از یک لایه سلول تشکیل شده است ولی، کار مهم ایجاد سلول‌های جدید را انجام می‌دهد. در لایه بازال، میتوز اتفاق می‌افتد که منجر به تولید سلول‌های جدید می‌شود که در نهایت به قسمت بالا می‌روند تا با سلول‌های مرده لایه شاخی جابجا شوند. سلول‌های واقع در اپیدرم توسط لایه درم که در زیر آن قرار دارد تغذیه می‌شوند. ولی، این سلول‌ها با ترک لایه بازال زنده باقی نمی‌مانند.

 

اپیدرم فاقد رگ‌های خونی است. رنگ پوست از رنگدانه‌ای به نام ملانین می‌آید که توسط ملانوسیت‌ها تولید می‌شود. محصولات آرایشی و بهداشتی مثل پاک کننده‌ها ،لایه بردارها ، ترمیم کننده‌ها یا مرطوب کننده‎‌ها  بر این لایه تاثیر می‌گذارند.

سلول های موجود در اپیدرم پوست :

• ملانوسیت ها
• کراتینوسیت ها
• سلول های لانگرهانس
• مرکل سل ها

ملانوسیتها

ملانوسیت ها سلول هایی هستند که ملانین یا همان رنگدانه پوست را تولید میکنند و تفاوت پوست نژاد های مختلف به دلیل تفاوت در مقدار این سلول ها میباشد، نقش اصلی این سلول ها حفاظت پوست در مقابل اشعه فرابنفش میباشد.

سلول های لانگرهانس

سلولهای لانگرهانس دسته دیگری از سلولهای دندریت دار اپیدرم هستند که شبیه ملانوسیت ها بوده ولی فاقد رنگدانه اند. این سلولها برای اولین بار توسط دانشمندی بنام لانگرهانس پس از رنگی شدن اپیدرم با کلرید طلا کشف شدند.عملکرد اصلی این سلولها نقش مهمی را در سیستم ایمنی بدن ایفا می کنند به همین دلیل کاهش سلولهای لانگرهانس منجر به کاهش توانایی ایمنولوژیک اپیدرم می شود.
وقتی پوست تحت تابش اشعه ماورا بنفش قرار میگیرد و یا به صورت موضعی یا سیستمیک با گلوکو کورتیکوئیدها تماس پیدا می کند، تعداد سلولهای لانگرهانس کاهش می یابد این موضوع شاید یکی از تئوری های قابل تکیه برای توضیح چگونگی ایجاد کانسر پوست تحت تابش آفتاب و کاهش التهاب پوست توسط گلوکو کورتیکوئیدها باشد.

سلولهای مرکل

سلول هایی بیضی شکل هستند که به نوعی گیرنده حسی به حساب می آیند و به ما قابلیت تاچ ( لمس ) را میدهند. این سلول ها زمانی که شما سطحی را لمس میکنید به شما ویژگی های آن سطح را مشخص میکند.

کراتینوسیت ها

بیشترین تعداد سلول های اپیدرم که کراتین تولید میکنند و به اپیدرم پوست انسان قابلیت انعطاف پذیری و قوام نسبی میدهند و سلول هایی هستند که  در لایه بازال تولید شده و طی 28 روز از سطح پوست جدا میشوند.

کراتینوسیت‌ها شایع‌ترین نوع سلول در لایه اپیدرم هستند. وظیفه آن‌ها این است که به عنوان یک مانع در برابر باکتری‌ها، انگل‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها، گرما، اشعه ماوراء بنفش و از دست دادن آب عمل کنند.

چرا اپیدرم مهم است ؟

با افزایش سن، این لایه نازک شده و نگهداری رطوبت را برای پوست دچار مشکل می‌کند. سرامیدها  نقش حیاتی در قابلیت نگهداری رطوبت توسط پوست بازی می‌کنند که این مسئله می تواند در سنین بالا و در مقابل تابش مستقیم خورشید، پوست را محافظت کند .

در لایه اپیدرم یک عامل مرطوب کننده طبیعی به نام NMF وجود دارد . تماس طولانی مدت با مواد پاک کننـده قوی و تغییر شرایط آب و هوایی می تواند به کاهش میزان NMF منجر شود و پوست را شکننده و خشک کند. برای پوست‌های افراد در سنین پیری و آسیب دیده ، موادی نظیر آلفا هیدروکسی اسیدها(AHA) ، می تواند ظاهر سالم‌تر و شاداب‌تری به پوست ببخشد.

درم

لایه دوم یا درم 5 تا 7 برابر ضخیم‌تر از اپیدرم است و به وسیله غشاء پیوندی پایه به آن متصل شده است. درم به عنوان بافت پیوندی عمل می‌کند و از بدن در برابر استرس و فشار محافظت می‌کند. همچنین به پوست استحکام و خاصیت کشسانی می‌بخشد.

در واقع رشته های عصبی و رگ های خونی در این لایه وجود دارند و اپیدرم هیچ رگ خونی و اعصابی ندارد. درم متشکل از بافت همبندی است که بلافاصله در زیر اپیدرم قرار گرفته‌ است. ضخامت درم در پوست نواحی مختلف متفاوت می‌باشد و نازکترین قسمت درم ناحیه دور چشم بخصوص پلک چشم می باشد. درم از ماده زمینه‌ای بنام اسید هیالورونیک پوشیده شده است. اسید هیالورونیک ماده ای جادویی و خاص است که توانایی جذب آب تا 256 برابر وزن خود یعنی حدود هر گرم 6 تا 7 لیتر را دارد.

 نقش‌های اصلی آن‌ها عبارتند از:

• تولید عرق و چربی
• ایجاد حس لامسه و گردش خون به پوست
• رشد مو

دلیل اینکه درم می‌تواند این وظایف را انجام دهد این است که فولیکول‌های مو، رگ‌های خونی و رگ‌های لنفاوی در این لایه قرار دارند و در واقع خانه تعدادی از غدد از جمله غدد عرق و غدد چربی است که سبوم تولید می‌کنند. درم همچنین حاوی گیرنده‌هایی است که فشار، درد و گرما را تشخیص می‌دهند.

چرا درم مهم است ؟

• اپیدرم را به کمک شبکه وسیع و ظریف مویرگ‌ها ی خونی خود ، تغذیه می کند .
• به کمک شبکه محکمی از کلاژن و رشته های پروتئینی الاستین، سبب استحکام بافت پوست می‌شود.
• خاصیت ارتجاعی و کشسانی پوست را تامین می‌کند .
• به عنوان یک منبع ذخیره آب عمل می‌کند .
• پوست را در مقابل آسیب‌های فیزیکی محافظت می‌کند .
• نقش مهمی به عنوان یک گیرنده حسی و یک تنظیم کننده داخلی دارد.

 

هیپودرم

در زیر درم، زیر پوست یا هیپودرم (hypodermis) یا بافت چربی زیر پوستی (subcutaneous tissue) قرار دارد. این لایه در ساختار پوست عمیق‌ترین بخش محسوب می‌شود. از نظر فنی بخشی از پوست نیست، اما به چسبیدن پوست به استخوان‌ها و ماهیچه‌ها کمک می‌کند.  هیپودرم عمدتاً حاوی چربی، بافت همبند و الاستین است که پروتئین کشسان است که به بافت‌ها کمک می‌کند پس از کشش به شکل طبیعی خود بازگردند.

بافت زیر پوستی بافت همبندی است که پوست را به ارگان‌های زیرین می‌چسباند و لغزش پوست را روی آن‌ها امکان پذیر می‌سازد. هیپودرم اغلب حاوی سلول‌های چربی است که تعداد آنها بستگی به ناحیه بدن و اندازه آن‌ها بستگی به وضعیت تغذیه‌ای دارد و در مناطقی که ضخامت کافی دارد پانیکولوس آدیپوزوس (Panniculus adiposus) نامیده می‌شود.

این لایه به دلیل فراوانی سلول‌های چربی، خاصیت کشسانی بسیار داشته و به عنوان ضربه گیر (مثل عملکرد فنرها در اتومبیل ) عمل می‌کند. ضربه گیری این لایه ، نقش بسیار مهمی در نگهداری مویرگ‌های خونی و حسگرهای عصبی دارد.

تفاوت ساختار پوست مردان و زنان

بدن انسان‌ها عموما شباهت زیادی به هم داشته و تنها در موارد جزئی با هم متفاوت هستند. پوست نیز از این موضوع مستثنی نیست. جنسیت، مهم‌ترین عامل ایجاد تفاوت در پوست است. ترشحات غدد جنسی مردانه ، بر ضخامت پوست و استحکام لایه های درم می‌افزاید. پوست مردان پر موتر و زبرتر از پوست زنان و همچنین غدد عرق ریز مردان بیشتر از زنان است . ملانین بیشتری در سلول‌های پوست مردان وجود دارد که به همین دلیل ، پوست مردان غالبا تیره تر از پوست زنان است.

شرایط محیطی بر سلامت ساختار پوست تاثیر گذار است

با وجود اینکه نوع و رنگ پوست هر فرد متناسب با ژنتیک متفاوت است ولی شرایط محیطی مختلف تاثیرات مثبت و منفی بسزایی در به خطر افتادن سلامت پوست دارد. اگر جنس پوست شما از ابتدای تولد بسیار خشک یا چرب باشد می‌توانید با مراقبت‌های مختلف، فعالیت‌های بدنی، تغذیه و … تعادل آن را بازگردانید. برعکس این موضوع نیز صادق است و در صورتی که کیفیت پوست شما از ابتدا خوب باشد با رژیم های تغذیه نامناسب و سبک زندگی نادرست، به مرور موجب تخریب شدن آن خواهید شد.

عوامل محیطی مخرب ساختار پوست

از جمله دلایل محیطی مخربی که باعث تخریب ساختار پوست یا پیری زودرس آن می‌شود می‌توان به تغذیه نامناسب در طول زندگی اشاره کرد. از طرفی کمبود مواد مورد نیاز پوست برای بازسازی و شادابی و از طرف دیگر وارد شدن مواد مخرب و مضر تغذیه ای به بدن باعث به هم ریختن تعادل PH پوست یا غدد چربی و همچنین تخریب سلول‌های زنده می‌شود این موارد مسائلی هستند که به شدت در آسیب رساندن به کیفیت پوست موثر هستند.

چگونه از پوست خود محافظت کنیم؟

حالا که با ساختار پوست آشنا شدید باید بدانید که چگونه از این عضو مهم محافظت کنیم. با راهکاهای زیر می‌توانید پوستی سالم و شاداب داشته باشید:

• ذخایر آنتی اکسیدانی بدن خود را افزایش دهید. میوه و سبزیجات، چربی‌های غیر اشباع و پروبیوتیک‌ها را به رژیم غذایی خود اضافه کنید و از مصرف قند و چربی‌های اشباع بپرهیزید.
• از محصولات مراقبت از پوست استفاده کنید. شما در روتین پوستی حتما به یک شوینده مناسب، یک مرطوب کننده و یک کرم ضد آفتاب نیاز دارید. همچنین بهتر است از کرم دور چشم نیز استفاده نمایید زیرا پوست اطراف چشم به دلیل نازکی زودتر از دیگر قسمت‌های پوست دچار چروک می‌شود.
• حتما هر شب حداقل ۸ ساعت خواب باکیفیت داشته باشید.
• ورزش جریان خون را در همه اندام‌ها از جمله پوست می‌رساند و سلامت پوست را بهبود می‌بخشد.
• استرس را از خود دور کنید تا پوستتان سالم بماند.
• انجام صحیح روتین مراقبت از پوست با محصولات با کیفیت و مناسب نوع پوست